7 stycznia 2004

Łóżka źle wykorzystane

Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła w ZOZ-ach kontrolę obejmującą lata 2000-2002 (I półrocze). Stwierdziła, że łóżka szpitalne są nieefektywnie wykorzystywane i jest ich zbyt wiele. Według NIK nadmiar łóżek, oprócz niedostosowania wydatków do przychodów oraz braku racjonalnie prowadzonej restrukturyzacji, to jedna z przyczyn rosnącego zadłużenia placówek służby zdrowia.

W województwie mazowieckim skontrolowano ZOZ-y: w Płocku, w Nowym Dworze Mazowieckim oraz w Pionkach. Kontrolę przeprowadzano od 1 października 2002 r. do 17 stycznia 2003 r. Skontrolowano 29 jednostek, w tym 8 regionalnych kas chorych oraz 21 samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Wyniki kontroli wskazują, że niekorzystna sytuacja ZOZ-ów ciągle się pogłębia. Spośród 21 skontrolowanych zakładów w 15 (71,4%) stwierdzono ujemne wyniki finansowe w całym badanym okresie. W 2000 r. zobowiązania skontrolowanych SPZOZ wyniosły 84,9 mln zł; w 2001 r. wzrosły one do 124,0 mln zł (o 45,9%). Dalszy wzrost zobowiązań wystąpił też w I półroczu 2002 r. (do kwoty 139,1 mln zł). Z tytułu nieterminowego regulowania zobowiązań skontrolowane zakłady zmuszone były do zapłaty odsetek w wysokości 14,6 mln zł.
Kontrola wykazała, że wykorzystanie łóżek w 18 szpitalach było niezadowalające, tj. poniżej pożądanego poziomu (85%). Dotyczyło to przede wszystkim oddziałów: ginekologiczno-położniczych, gdzie średnie wykorzystanie łóżek w badanym okresie wyniosło 61,6%, laryngologicznych – 64,3%, pediatrycznych – 65,6%. Najniższe wykorzystanie wynosiło 21,4% (szpital w województwie łódzkim).
Nieefektywne wykorzystanie łóżek szpitalnych spowodowane było m.in. ich nadmiarem. Podczas kontroli 8 kas chorych okazało się, że nadmiar łóżek „krótkoterminowych” wynosił 28.237, co stanowiło 26,5% wszystkich łóżek, a jednocześnie szpitale nie realizowały wszystkich zakontraktowanych świadczeń zdrowotnych. Dotyczyło to 7 szpitali, w których realizacja wynosiła od 65% do 97,8%.
W 17 spośród 21 skontrolowanych zakładów (81%) stwierdzono wiele nieprawidłowości w zakresie realizacji i rozliczeń świadczeń zdrowotnych z kasami chorych (zakwestionowano rzetelność rozliczeń na kwotę 542,6 tys. zł). W 10 SPZOZ-ach dopuszczono do bezzasadnej hospitalizacji pacjentów, a w 11 (ponad 50%) dokonano niewłaściwego rozpoznania diagnozowego i nieprawidłowej kwalifikacji pacjentów do procedur medycznych. W 7 SPZOZ-ach (33%) bezzasadnie wydłużono czas hospitalizacji, w 9 powtórnie rozliczano te same hospitalizacje, a w 3 ujawniono, że do hospitalizacji pacjentów zaliczano wykonane zabiegi ambulatoryjne. W SPZOZ w Nowym Dworze Mazowieckim stwierdzono 24 przypadki ponownej hospitalizacji tych samych pacjentów w ciągu 30 dni od daty zakończenia poprzedniej hospitalizacji, na tę samą główną jednostkę chorobową, oraz rozliczanie „krótkich” hospitalizacji – do 72 godzin – jako „długich” i wykazywanie procedur medycznych, których faktycznie nie wykonano. W SPZOZ w Płocku w 36 przypadkach (4,4% skontrolowanych) dokonano nieprawidłowego rozliczenia powtarzających się hospitalizacji w ciągu 30 dni od daty zakończenia poprzedniej hospitalizacji, na tę samą główną jednostkę chorobową, zaś w 26 przypadkach (3,2%) jako odrębne rozliczono świadczenia przemieszczenia pacjentów. Ponadto w 9 zakładach czynności przy przyjmowaniu, pobycie i wypisie pacjentów ze szpitala dokumentowano niezgodnie ze stanem faktycznym. W sześciu brak było udokumentowanego przeprowadzenia zabiegów. W SPZOZ w Nowym Dworze Mazowieckim w 106 przypadkach, na 300 skontrolowanych, brak było w dokumentacji pisemnej zgody pacjentów na leczenie szpitalne, w 15 przypadkach zaś stwierdzono brak skierowań na leczenie na poszczególnych oddziałach. Wystąpiły też nieprawidłowości w zakresie sporządzania dokumentacji z przebiegu leczenia,a do historii chorób nie dołączano kopii kart informacyjnych z leczenia szpitalnego. Łączna wartość zakwestionowanych świadczeń zdrowotnych w tym szpitalu, jako wykonanych i rozliczonych niezgodnie z umową, wyniosła 31.548 zł.
Jak wykazała kontrola NIK, działania restrukturyzacyjne mające poprawić sytuację w placówkach były podejmowane nieracjonalne i nie przyniosły w oczekiwanym stopniu poprawy wykorzystania łóżek szpitalnych czy sytuacji finansowo-ekonomicznej. Restrukturyzacja dotyczyła głównie zatrudnienia i dlatego nadal występował nadmiar łóżek. Ponadto nie restrukturyzowano zadłużenia szpitali. Nieprawidłowości ujawnione w tym zakresie dotyczyły głównie likwidacji działalności pomocniczo-obsługowej i zlecania tych zadań firmom zewnętrznym. Kontrola wykazała, że 6 zakładów (na 21 skontrolowanych), podejmując decyzje o likwidacji działalności pomocniczo-obsługowej i zlecaniu wykonywania jej innym podmiotom, nie poprzedzało tego analizą opłacalności ekonomicznej. Decyzje okazały się chybione (zamiast spodziewanych korzyści szpitale ponosiły jeszcze większe koszty niż poprzednio). Nieopłacalne okazało się zlecanie prac związanych ze sprzątaniem – zwiększenie kosztów dochodziło nawet do 17,3 tys. zł miesięcznie. Podobnie było w przypadku niektórych usług cateringowych związanych z żywieniem pacjentów czy przy zlecaniu pomocniczych usług medycznych (analityka laboratoryjna, rtg, patomorfologia). W celu pozyskania dodatkowych przychodów 20 zakładów odpłatnie wynajmowało wolne pomieszczenia. Jak wykazała kontrola, popełniono przy tym wiele błędów wynikających z braku rzetelnego, legalnego i gospodarnego działania dyrekcji zakładów. W 5 zakładach nie uzyskano zgody organu założycielskiego na wynajem pomieszczeń, w 4 umowy wynajmu nie zawierały zapisów dających możliwość naliczania odsetek z tytułu nieterminowego regulowania opłat i ich waloryzacji, w 6 dopuszczono do wynajmu pomieszczeń po zaniżonych stawkach czynszu. Utracone z tego powodu ewentualne dodatkowe przychody wynosiły 315,4 tys. zł w skali roku. W 4 zakładach ujawniono również nieskuteczną windykację zaległych opłat (110,8 tys. zł) za wynajem pomieszczeń. W 3 ZOZ-ach wystąpiły uchybienia i nieprawidłowości, dotyczące m.in. współpracy szpitali z prywatnymi jednostkami wykonującymi na rzecz tych zakładów różne usługi i jednocześnie dzierżawiącymi pomieszczenia szpitalne. Nieprawidłowości w tym zakresie, związane m.in. z realizacją zamówień publicznych, prowadzeniem zakładu pogrzebowego, zdaniem NIK, mogły tworzyć zagrożenie występowania zjawisk korupcjogennych. Np. SPZOZ w Nowym Dworze Mazowieckim zawarł umowy (z dnia 20 stycznia 2000 r. oraz 31 stycznia 2002 r.) – z firmą świadczącą usługi pogrzebowe – na wynajem prosektorium szpitalnego, z jednoczesnym zleceniem świadczenia usług związanych z prowadzeniem prosektorium. Umowy te, jak podaje Izba, skutkowały naruszeniem zasad uczciwej konkurencji w zakresie usług pogrzebowych, ponieważ zapewniały ww. firmie uprzywilejowaną pozycję z uwagi na charakter zleconych jej zadań. Należy przy tym dodać, że podmiot ten (do czasu kontroli NIK) nielegalnie prowadził w imieniu szpitala „książkę zmarłych pacjentów”, przez co miał dostęp do informacji o zmarłych, które mogły być wykorzystywane w innym celu niż rozliczenia z placówką.
W 7 SPZOZ w wyniku zaniedbań i braku rzetelnego działania, w momencie przekształcenia w 1999 r. zakładów opieki zdrowotnej z jednostek budżetowych w samodzielne podmioty, nie doprowadzono do zmiany umów o pracę w celu zaprzestania wypłaty tzw. 13. pensji. Wskutek tego, począwszy od 2000 r., wystosowano roszczenia pracownicze o wypłatę „13. pensji” w kwocie 10,1 mln zł (wraz z odsetkami). W SPZOZ w Płocku koszty z tytułu wypłaty „13. pensji” wyniosły w badanym okresie ogółem 3.297 tys. zł. Ustalono, że były dyrektor Zespołu do września 2000 r. nie podjął żadnych działań mających na celu wypowiedzenie pracownikom dotychczasowych warunków pracy. Do czasu zakończenia kontroli NIK – SPZOZ nie wypowiedział jeszcze warunków umowy o pracę 19 pracownikom tej jednostki. W 12 przypadkach dotyczyło to pracowników przebywających na urlopach bezpłatnych lub wychowawczych, w pozostałych 7 – członków Zarządu i Komisji Rewizyjnej Oddziału Terenowego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy – z uwagi na braku zgody Zarządu Oddziału na wypowiedzenie tym osobom warunków umów (zarządy innych organizacji związkowych udzieliły stosownej zgody).
We wszystkich 8 kasach chorych skontrolowanych przez NIK powołano komórki organizacyjne do kontroli zakładów służby zdrowia w zakresie realizacji świadczeń zdrowotnych, ale funkcjonowanie tych komórek zostało ocenione jako mało efektywne i nieskuteczne. W kasach tych nastąpiło zmniejszenie liczby kontroli przy jednoczesnym wzroście zatrudnienia. Kadra pracownicza zajmująca się wykonywaniem czynności kontrolnych nie miała należytego przygotowania medycznego, a trzeba pamiętać fakt, że przedmiotem kontroli każdorazowo była działalność medyczna szpitali. NIK negatywnie oceniła też funkcjonowanie kontroli wewnętrznej w zakładach opieki zdrowotnej (na 21 skontrolowanych zakładów aż w 17 nie zorganizowano instytucjonalnej kontroli wewnętrznej).
Efekty finansowe kontroli NIK wyniosły 164,8 mln zł (wydatki z naruszeniem prawa – 152,2 mln zł, uszczuplenia w dochodach – 4,3 mln zł, inne nieprawidłowości finansowe – 8,4 mln zł). NIK podjęła działania w celu odzyskania kwoty 1,8 mln zł. W związku z ujawnionymi nieprawidłowościami Izba skierowała 5 zawiadomień dotyczących popełnienia przestępstwa niegospodarności przez dyrektorów 5 SPZOZ. Do komisji orzekających w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych NIK skierowała 4 wnioski o ukaranie 8 osób.

Anna Kaczmarek

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza