7 czerwca 2004

OB – objaw czy odczyn?

Co oznacza skrótowiec OB? Jest z tym pewien problem. Uczono mnie, że chodzi o „odczyn Biernackiego”, to jest przyśpieszone opadanie krwinek czerwonych we krwi wynaczynionej i niekrzepnącej. Napisałem tak w Polskim Tygodniku Lekarskim (nr 7, 1983 r.), ale redakcja dostała list Lechosława Deca z AWF w Katowicach, który orzekł, że powinienem pisać „objaw Biernackiego”.
Uważa się, że kiedy powstaje spór o szczegóły w nazwach, należy natychmiast zająć się czym innym. Tym razem jednak ze względu na autorytet profesora Deca wypadało rzecz zbadać i wyjaśnić, dlaczego moi mistrzowie z warszawskiej AM upierają się przy „odczynie”.
Przyśpieszone opadanie krwinek Edmund Biernacki opisał w pracy „Samoistna sedymentacja krwi jako naukowa, praktyczno-kliniczna metoda badania” (Gazeta Lekarska, 1897 r., a nie 1894, jak za prof. Z. Wiktorem podają encyklopedie) i w tekstach późniejszych. Badanie opadania krwinek upowszechniono w Polsce dopiero po ponownym odkryciu tego zjawiska przez Szweda Robina Fahreusa w 1918 r. Na Zachodzie jest nazywane testem sedymentacji (Fahreusa). Od początku było wiadomo, że jest to próba tylko orientacyjna, niepatognomoniczna.
Reakcje humoralne organizmu na bodźce nazywamy odczynami. Zgodnie z zasadami semiotyki pojęcie „odczyn” odnosi się do procesu, który występuje niezależnie od obserwatora. Należy do innej kategorii znaczeń niż abstrakcyjne pojęcie „objaw”. Objaw jest znakiem nierównowagi w organizmie, ale tylko wtedy, kiedy jest ona postrzegana. Logicznie objaw jest więc wtórny względem odczynu, a w wypadku sedymentacji mało znaczący.
Zatem przyśpieszona sedymentacja to odczyn, który dopiero po wykorzystaniu w rozumowaniu diagnostycznym okazuje się objawem. Nie koniec na tym. Ten sam Biernacki odkrył zniesienie bolesności uciskowej nerwu łokciowego w przebiegu kiły układu nerwowego, które na świecie jest znane jako „objaw Biernackiego”. Gdybyśmy sedymentację krwinek nazywali objawem, mielibyśmy dwa objawy Biernackiego, a to wywoływałoby nieporozumienia. Przyjęto więc, że skrót OB ma rozwinięcie „odczyn Biernackiego”. Tak pewnie zostanie po wsze czasy.

e-mail: pmuldner@bibl.amwaw.edu.pl

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza