23 października 2004

Akcentowanie

W tej sprawie było zadziwiająco dużo listów, widocznie jest pilna. Z akcentem polskim mamy sporo kłopotów, pewnie dlatego, że w mediach nikt go dobrze nie zna, a dzieci przynoszą ze szkoły fizykę i matematykę (akcentowaną sylabę drukujemy pismem pogrubionym).

Akcent wyrazowy jest w zasadzie stały i pada na przedostatnią sylabę.

Od reguły tej są wyjątki. Zgodnie z normą wzorcową akcent pada:

  1. na trzecią sylabę od końca w formach 1. i 2. os. lm. czasu przeszłego (czytaliśmy, pisaliście), w lp. i 3. os. lm. trybu przypuszczającego (zrobiłbym, narysowaliby) oraz w wyrazach zapożyczonych zakończonych na -ika, -yka, (gramatyka, mechanika, metryka, metafizyka, lektyka, leksyka, matematyka, semantyka itd.), a także w liczebnikach z cząstkami: -kroć, -sta, -set (siedemset, czterysta, osiemset) i spójnikach połączonych z końcówkami osobowymi czasownika (abyśmy, żebyście);
  2. na czwartą sylabę od końca form 1. i 2. os. lm. trybu przypuszczającego (obejrzelibyśmy, poznalibyśmy);
  3. na piątą sylabę od końca w formach 1. i 2. os. lm. trybu przypuszczającego czasowników połączonych z się (dowiedzielibyście się, oburzylibyśmy się);
  4. na ostatnią sylabę w rzeczownikach jednosylabowych z cząstkami: arcy-, wice-, eks- (arcymistrz, eksmąż, wicekról);
  5. w niektórych wyrazach dopuszczalne jest akcentowanie zmienne: analiza lub analiza, epoka lub epoka, festiwal lub festiwal, reguła lub reguła, w ogóle albo w ogóle (nie: wogle);
  6. zwyczajowo niektóre wyrazy akcentuje się na trzeciej sylabie od końca: maksimum, minimum, prezydent, Rzeczpospolita, uniwersytet;
  7. przejęte z łaciny wyrazy w innych przypadkach niż mianownik akcentuje się na trzeciej sylabie od końca wtedy, kiedy mają tyle samo sylab, co mianownik, np. polemika, polemiki, ale: polemikami; lektyka, lektyce, ale: lektykami.

I jeszcze przypomnienie:
Wyrazy obce, które są w językach pochodzenia akcentowane na drugiej sylabie od końca albo niepochodzące z łaciny klasycznej, akcentujemy na tej sylabie: biblioteka, episkopat, kapitan, liceum, muzeum, panaceum, oficer, wizyta, atmosfera.
Polskimi wyrazami są: boisko, nauka, naukowiec, prawnicy, różnica, bijatyka, pijatyka, dlatego także akcentujemy je na drugiej sylabie od końca.
Akcentowanie wszystkich wyrazów na przedostatniej sylabie jest zgodne z normą potoczną, ale w komunikacji oficjalnej i starannej wymagana jest norma wzorcowa. Dotyczy to m.in. przedstawicieli kultury, a wśród nich lekarzy.
Więcej na ten temat znajdziemy w „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN”.

Piotr MÜLDNER-NIECKOWSKI
e-mail: pmuldner@bibl.amwaw.edu.pl Ü

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza