7 czerwca 2009

Niemieckie ustawodawstwo wobec szkód wyrządzonych przez szczepienia ochronne

Niemieckie ustawodawstwo w zakresie odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez szczepienia ochronne ewoluowało w ciągu kilkudziesięciu lat, by w efekcie przyjąć, że odpowiedzialność za takie szkody ponosi państwo (jako szkody powstałe bez wykazywania winy). Taka konstrukcja jest zasadna dlatego, że nie można przewidzieć reakcji organizmu pacjenta na szczepienia, zważywszy dodatkowo na ich powszechność i znaczenie społeczne mające na celu ochronę społeczeństwa przed zagrożeniami chorób zakaźnych.

Już od przeszło 75 lat znane jest niemieckie orzecznictwo sądowe dotyczące szkód doznanych w wyniku leczenia, stanowiące pozytywny przykład uwzględniania roszczeń poszkodowanych pacjentów. Praktyka sądowa doprowadziła w efekcie do regulacji ustawowych w landach, a ostatecznie, 1 stycznia 1962 r., weszła w życie ustawa o ochronie przed zakażeniami (ze swoimi paragrafami 51 ff), co doprowadziło do uchwalenia w 1971 r. ogólnokrajowej ustawy dotyczącej odszkodowań. Również w NRD obowiązywały przepisy w zakresie kompensacji szkód doznanych w wyniku szczepień ochronnych. Od 1983 r. przyznawano świadczenia wyrównawcze za szkody doznane w wyniku szczepień ochronnych, w przypadku wątpliwości co do istnienia związku przyczynowego pomiędzy szczepieniem a utratą zdrowia czy też szkodą na osobie pacjenta. Pozostały również w mocy przepisy rozporządzenia, obowiązującego od początku 1987 r., dotyczące programów pomocowych, finansowanych ze środków publicznych, dla poszkodowanych w wyniku działań medycznych oraz szkód medycznych. Przepisy te nie miały adekwatnych regulacji
w byłej RFN.

Ustawa o chorobach
zakaźnych

1 stycznia 1991 r. weszły w życie przepisy ustawy o chorobach zakaźnych, mającej na celu zapobieganie szkodom wyrządzonym przez szczepienia i zakażenia. W nowych landach obowiązywały przepisy dotyczące odszkodowań powstałe jeszcze w NRD.

Ustawa o chorobach zakaźnych realizuje, oprócz norm europejskich, obowiązek stworzenia mechanizmów ochrony przed chorobami zakaźnymi. Ochroną ustawową
objęte zostały m.in. szkody wyrządzone zakażeniem wirusem HIV przez krew i produkty krwiopochodne. Rozszerzenie zakresu przedmiotowego ustawy spowodowało ujednolicenie zasad odszkodowawczych w odniesieniu do szkód powstałych w wyniku szczepień i zakażeń oraz rozszerzenie metod profilaktyki zdrowotnej.
§ 51 ustawy o chorobach zakaźnych zawiera definicję szczepienia, czyli czynności technicznej polegającej na wprowadzeniu do ciała ludzkiego określonej szczepionki, wpływającej ostatecznie na uodpornienie organizmu.

Pod pojęciem szkody wynikającej ze szczepień w § 52 ust. 11 ustawy o chorobach zakaźnych rozumie się reakcję organizmu na szczepienie, powodującą szkodę na zdrowiu. Szkoda wynikająca z zakażenia powstaje również wtedy, gdy czynniki zakaźne zostają przeniesione na inną osobę i osoba ta zostanie zakażona oraz poniesie szkodę na zdrowiu (§ 52 ust. 2 oraz § 2 ust. 11 ustawy o chorobach zakaźnych).

§ 66 ustawy o chorobach zakaźnych kreuje zasady odszkodowawcze dotyczące gwarancyjnej odpowiedzialności państwa za szkody wyrządzone przez szczepienia, na co wskazuje również § 2 ust. 11 powołanej ustawy. Szczepienia wykonywane w ramach profilaktyki zdrowotnej, w wyniku których powstaje szkoda, zostały również poddane regulacji ustawowej i wynikającej z niej odpowiedzialności państwa za takie szkody. Powyższa odpowiedzialność została ukształtowana w § 2 ust. 2 ustawy o chorobach zakaźnych – stanowi on, że w zakresie przedmiotowym tejże ustawy znajdują się również takie działania, jak „podanie antyciał (profilaktyka odpornościowa bierna) lub podanie leków dla ochrony przed dalszym zakażeniem”.
Odmiennie niż w dawnej terminologii specjalistycznej – § 2 ust. 11 ustawy o chorobach zakaźnych wskazuje, że szkody wynikające ze szczepienia mogą mieć charakter szkód na osobie oraz szkód majątkowych i mogą stanowić skutek jednej z reakcji organizmu na szczepienie ochronne. Ustawa wprowadziła zasady gwarantowanego przez państwo systemu odszkodowawczego z tytułu szkód medycznych wynikających ze szczepień.

Na podstawie skutków zdarzenia ustala się zakres szkody oraz odszkodowanie. W wielu przypadkach skutki szczepień są oczywiste i nie wymagają skomplikowanego dowodzenia, co daje podstawy osobie poszkodowanej do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych i nie wymaga w sytuacjach oczywistych i niebudzących wątpliwości skomplikowanego dowodzenia powstania szkody. Dla sądu wystarczającą przesłanką jest wskazanie, że szczepienie ochronne zostało wykonane w ramach określonych obowiązków państwa i miało z jednej strony charakter powszechny, z drugiej obowiązkowy. Zgodnie z § 51 ust. 4 ustawy o chorobach zakaźnych, w związku z § 60 ust. 4 ustawy o chorobach zakaźnych, uprawniona do odszkodowania jest osoba, która doznała szkody w wyniku szczepienia – w ten sposób ustawodawca niemiecki określa zakres podmiotowy stosowania ustawy w odniesieniu do osób poszkodowanych.

System odszkodowawczy o charakterze gwarancyjnym i socjalnym stwarza poszkodowanym możliwość kompensacji szkody wyrządzonej w wyniku obowiązkowych działań dla dobra ogółu, czyli szczepień ochronnych. Panuje powszechna zgoda społeczna co do prawa kompensacji szkód wynikających z takich zdarzeń. Gwarancyjna funkcja państwa stwarza model odpowiedzialności bez winy, w oparciu o ustalenie związku przyczynowego pomiędzy zdarzeniem w postaci szczepienia a szkodą, którą to zdarzenie wywołuje (por. „Besonderes Vervaltungsrecht, Ein Lehr – und Handbuch“ pod red. prof. dr. Norberta Achterberga, Heidelberg 2000).

Anna PŁATKOWSKA-KUŁAJ

Dr n. prawnych Anna Płatkowska-
-Kułaj – autorka publikacji z zakresu prawa cywilnego, ubezpieczeń zdrowotnych, prawa medycznego, prawa pracy i zamówień publicznych; pełniła m.in. funkcję pełnomocnika marszałka województwa mazowieckiego ds. zamówień publicznych oraz dyrektora Departamentu Prawnego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń Zdrowotnych

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza