24 lutego 2023

Medycyna i ekonomia. Duński system kompensacji “no blame” z tytułu szkód związanych z leczeniem i ze skutkami ubocznymi leków

 

Duński system kompensacji dla pacjentów

Danish Patient Compensation (DPC) jest organem pierwszej instancji w systemie administracyjnym, który zajmuje się szkodami powstałymi w procesie leczenia i w wyniku przyjmowania leków. DPC to niezależny organ, który przyjmuje i rozpatruje wszystkie wnioski o odszkodowanie oraz podejmuje decyzje.

Przed 30 laty, kiedy w liczącej blisko 6 milionów mieszkańców Danii wprowadzono specjalny system odszkodowań, do DPC wpływało rocznie 200 wniosków o odszkodowania, a rozpatrywał je zespół składający się z 3 osób zajmujących się sprawami prawnymi i 2 lekarzy zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin. Dzisiaj, 30 lat później, do DPC trafia rocznie 12 500 takich wniosków. DPC zatrudnia 185 pracowników, w tym 100 osób zajmujących się aspektami prawnymi. Ponadto DPC zatrudnia w niepełnym wymiarze godzin 100 lekarzy specjalistów z różnych dziedzin medycyny, pracujących klinicznie w największych szpitalach w kraju. Doradzają oni osobom prowadzącym sprawy przy podejmowaniu decyzji o odszkodowaniu.

tekst: Martin Erichsen, zastępca dyrektora, Head of Legal Department, Danish Patient Compensation
tłumaczenie: Małgorzata Kurowska

Streszczenie

W Danii od 30 lat funkcjonuje specjalny administracyjny system rozpatrywania i rekompensowania szkód związanych z leczeniem i ze skutkami ubocznymi leków, które występują w systemie opieki zdrowotnej w tym kraju. System kompensacji jest całkowicie oddzielony od procedury postępowania dyscy­plinarnego. Oznacza to, że pacjentowi przysługuje prawo do odszkodowania za szkody powstałe w wyniku leczenia bez konieczności wnoszenia skargi na leczenie, lekarza lub szpital. Jedyne, co pacjent musi zrobić, to wypełnić elektroniczny formularz zgłoszeniowy.

System opiera się na podejściu „no blame” (bez obwiniania). Gdy dochodzi do szkody, nacisk kładzie się na zastosowane leczenie, powstały uszczerbek na zdrowiu oraz pacjenta, a nie na to, kogo można obwinić lub obciążyć odpo­wiedzialnością za poniesioną szkodę.

System kompensacji opiera się również na powszechnej akceptacji faktu, że w obciążonym systemie opieki zdrowotnej czasami zdarzają się komplikacje w leczeniu i błędy, nawet jeśli każdy robi wszystko, aby temu zapobiec.

Postępowanie

Pacjent, który chce uzyskać kompensację za do­znaną szkodę, wypełnia formularz zgłoszeniowy na stronie internetowej DPC. Można to zrobić online przez całą dobę. Wypełnienie formularza zajmuje około 20 minut.

Pacjent nie może pozwać lekarza, szpitala ani właściciela szpitala. DPC jest jedyną drogą uzyskania zabezpieczania kompensacji. Ubieganie się o odszkodowanie z DPC jest bezpłatne i nie wymaga korzystania z pomocy prawnej. Od decyzji DPC można się odwołać do Patient Compensation Appeals Board (komisji odwoławczej), a od jej decyzji – do sądu, co jednak się zdarza rzadko. Sąd rozpatruje decyzje komisji odwoławczej; stronami są najczęściej komisja odwoławcza i pacjent, chociaż świadczeniodawca również może się zdecydować na odwołanie od decyzji DPC. Lekarze nigdy nie są pozywani i nigdy nie są stroną w pozwie.

Finansowanie systemu rekompensat

Dania podzielona jest na 5 regionów, które wypłacają odszkodowania za szkody powstałe w wyniku leczenia w szpitalach publicznych i przez lekarzy pierwszego kontaktu. Szpitale prywatne oraz specjaliści prowadzący własne gabinety muszą mieć prywatne ubezpieczenie. Odszkodowania za niedopuszczalne skutki uboczne leków wypłaca Ministerstwo Zdrowia. Koszty operacyjne DPC są dzielone między regiony, prywatne firmy ubezpieczeniowe i Ministerstwo Zdrowia.

Za co można uzyskać odszkodowanie?

Większość szkód możliwych do uniknięcia podlega kompensacji zgodnie z „zasadą specjalisty” (Specialist Rule). Zasada ta dotyczy szkód doznanych przez pacjenta, których można było uniknąć dzięki lepszemu postępowaniu, i obejmuje wszelkiego rodzaju zaniedbania, takie jak wybór niewłaściwego leczenia, błędne rozpoznanie i opóźnienie w leczeniu, skutkujące szkodą dla pacjenta.

Standardem odpowiedzialności jest standard doświadczonego specjalisty, a nie standard dobrego przeciętnego lekarza. Odszkodowanie wypłaca się, jeśli szkoda jest spowodowana odstępstwem od standardu postępowania, którego można oczekiwać od doświadczonego specjalisty. W centrum uwagi znajduje się postępowanie, a nie indywidualny pracownik systemu opieki zdrowotnej.

Możliwa jest nawet kompensacja szkód niemożliwych do uniknięcia, dzięki „zasadzie znośności” (Endurability Rule). Zasada ta odnosi się do powikłań lub przypadkowych uszkodzeń, za które niko­go nie można obwinić, o ile uszczerbek na zdrowiu jest większy niż taki, którego zniesienia można od pacjenta oczekiwać. Do szkód nieuniknionych należą szkody:

1) rzadkie – występujące u < 1–2% pa­cjentów poddanych podobnym zabiegom chirur­gicznym,

2) stosunkowo poważne – w porównaniu z chorobą podstawową danego pacjenta.

Plusy i minusy systemu

Plusy

  1. Jest to system odszkodowań, który może pomóc pacjentowi, a jednocześnie nie wiąże się z obarczaniem lekarza obowiązkowymi kosztami zadośćuczynienia za wyrządzoną szkodę lub ubez­pieczenia.
  2. Lekarz może wspierać pacjenta w staraniu się o odszkodowanie, nie narażając się automa­tycznie na ryzyko obarczenia odpowiedzialnością za szkodę. Uznanie szkody nie jest równoznaczne ze wszczęciem postępowania dyscyplinarnego ani nałożeniem innych sankcji wobec lekarza.
  3. Lekarz może przeprosić pacjenta i wyrazić ubolewanie z powodu zdarzenia, nie narażając się jednocześnie na poniesienie odpowiedzialno­ści za szkodę.
  4. Lekarz jest chroniony przed roszczeniami odszkodowawczymi i pozwami sądowymi i może się skupić się na swoim podstawowym zadaniu – leczeniu pacjentów.
  5. Lekarz może omawiać sprawę otwarcie ze swoimi kolegami, aby wszyscy mogli z niej wy­ciągnąć wnioski i pomóc w zapobieganiu podob­nym szkodom w przyszłości. System wspiera kul­turę otwartości, w której lekarz może podjąć z pa­cjentem dialog o leczeniu, poniesionym uszczerbku na zdrowiu oraz dostępnych możliwościach pomo­cy. Rozmowa nie skupia się ani na błędach czy niepowodzeniach, ani na ustalaniu, kto zawinił i kogo należy pociągnąć do odpowiedzialności.
  6. Można oczekiwać, że lekarz będzie oferował pacjentowi tylko niezbędne leczenie i nie będzie się decydował na dodatkowe, niepotrzebne badania czy metody terapii tylko po to, żeby się zabezpieczyć przed ewentualnymi zarzutami (medycyna defensywna).
  7. Ponieważ system kompensacji jest całkowicie oddzielony od systemu postępowania dyscyplinarnego, pacjent może oczekiwać od personelu medycznego wsparcia w staraniach o odszkodowanie, zrozumienia, a może nawet przeprosin. System wzmacnia relację między lekarzem a pacjentem.

Dodatkowe plusy z punktu widzenia interesu publicznego

  1. System kompensacji pozwala uniknąć wielu skarg trafiających do systemu dyscyplinarnego.
  2. Procedura jest szybka i prosta dla pacjenta – musi on jedynie wypełnić formularz zgłoszeniowy na stronie internetowej DPC.
  3. Pacjent uzyskuje odszkodowanie szybko, kiedy go potrzebuje, a nie po latach.
  4. Publiczny system kompensacji odciąża sądy, a DPC za kwotę odpowiadającą kosztowi jednej rozprawy sądowej może rozpatrzyć 8 spraw o odszkodowanie.
  5. Informacje o tym, w jakich okolicznościach dochodzi do szkód i jak można ich uniknąć, są zbierane w jednym miejscu i można je wykorzystać do zapobiegania takim zdarzeniom.

Minusy

Przedstawiony system kompensacji ma w zasadzie jedną wadę – jest kosztowny. Łatwy dostęp do ubiegania się o odszkodowanie w połączeniu z przepisami, które rozszerzają dostęp do odszkodowań, sprawia, że więcej osób się o nie stara. Każdego roku DPC wypłaca 135 milionów euro odszkodowań. Jest to znacznie większa kwota niż przed wprowadzeniem systemu. Jednak i w tym zakresie system ma swoje zalety. Odszkodowania trafiają w całości do pacjentów, a nie do prawników czy firm ubezpieczeniowych.

W Danii system kompensacji jest finansowany z podatków. Mimo że DPC wydaje 22,5 miliona euro każdego roku na koszty administracyjne rozpatrzenia 12 500 wniosków, to i tak jest to dla państwa duńskiego znacznie tańsze niż rozpatrywanie tej samej liczby spraw w systemie sądowym. Jest to również szybszy sposób rozstrzygania spraw o odszkodowanie. Jak najszybsze rozwiązywanie spraw leży w oczywistym interesie zarówno lekarzy, jak i pacjentów.

Czy to jest możliwe tylko w Danii?

Wiele krajów Europy wykazało zainteresowanie duńskim modelem kompensacji. Litwa jest na dobrej drodze do jego wprowadzenia, zainteresowanie wykazała również Słowenia. Wiele innych krajów w Europie dąży, mniej lub bardziej zdecydowanie, do wprowadzenia specjalnego administracyjnego systemu odszkodowań za szkody powstałe w wyniku leczenia i w związku z przyjmowaniem leków, ale tak kompleksowy model jak duński w Europie funkcjonuje tylko w innych krajach skandynawskich.

W Danii mamy 30-letnie doświadczenie w prowadzeniu takiego systemu kompensacji. Okazało się, że wiąże się on z tak wieloma korzyściami zarówno dla lekarzy, jak i dla pacjentów, że nikt nie chce wracać do wcześniejszego tradycyjnego systemu kompensacji.

Być może Polska powinna patrzeć w kierunku krajów skandynawskich. Najważniejszą cechą systemu kompensacji w krajach skandynawskich jest całkowite odseparowanie odszkodowań od odpowiedzialności dyscyplinarnej. Z doświadczenia DPC wynika, że jest to duży postęp zarówno dla pacjentów, jak i dla lekarzy. Można wiele zyskać, wprowadzając administracyjne procedury rozpatrywania szkód, które z pewnością zdarzają się także w polskim systemie opieki zdrowotnej.

Wprowadzenie nowego i rozbudowanego systemu kompensacji zawsze się będzie wiązać z trudnościami, jednak kiedy 30 lat temu wprowadziliśmy taki system w Danii, początkowo obejmował on jedynie szpitale publiczne, a zatem zakres, a co za tym idzie, koszt funkcjonowania systemu były mniejsze.

Korzystne może być wdrożenie systemu w wybranym, węższym obszarze systemu opieki zdrowotnej, na przykład tylko w podstawowej opiece zdrowotnej albo tylko w szpitalach publicznych, a następnie z biegiem lat, wraz z rosnącym doświadczeniem, jego rozszerzanie. DPC chętnie służy radą w tym procesie.

Od redakcji: artykuł powstał w związku z wykładem autora podczas XIII Sympozjum „Dylematy etyczne w praktyce lekarskiej. Jak pogodzić medycynę z ekonomią”, które się odbyło 30 września 2022 r. w Krakowie. Został opublikowany także na łamach „Medycyny Praktycznej” (nr 2022/12). Wszystkie zarejestrowane wykłady są zamieszczone na stronie www.mircim.eu/efim-isim-2022 (w językach angielskim i polskim; korzystanie bezpłatne).

E-wydanie – kliknij:

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza