26 marca 2019

Rasizm i medycyna

Jarosław Kosiaty

Cold Spring Harbor Laboratory to prywatny ośrodek naukowy non profit, prowadzący badania  w dziedzinie onkologii, neurobiologii, genetyki roślin, genomiki i bioinformatyki (z siedzibą w USA). Przez wiele lat kierownikiem placówki był James Watson, amerykański genetyk i biochemik, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny (1962). Światowe media obiegła zaskakująca wiadomość: na początku bieżącego roku CSHL pozbawiło Watsona wszelkich tytułów honorowych.

Kontrowersyjne poglądy

W marcu 1953 r., mając zaledwie 25 lat, James Watson (z Francisem Crickiem, Rosalind Franklin oraz Maurice’em Wilkinsem) opracował model budowy przestrzennej podwójnej helisy DNA. Watson należał do pomysłodawców i został pierwszym kierownikiem programu The Human Genome Project, którego celem było zsekwencjonowanie pełnego genomu człowieka. Ponad 50 lat później, 14 października 2007 r., „The Sunday Times” opublikował wywiad z 79-letnim Watsonem, w którym wyraził on wątpliwości, co do rozwoju Afryki: „polityka społeczna w tej kwestii opiera się na przekonaniu, że przedstawiciele rasy czarnej dorównują inteligencją przedstawicielom rasy białej. Tymczasem badania pokazują, że jest inaczej”.

Utrata wszystkich tytułów

Po tej wypowiedzi rada CSHL zawiesiła Jamesa Watsona w obowiązkach dyrektora, a Science Museum w Londynie i Uniwersytet Edynburski odwołały jego wykłady. Watson przeprosił wówczas za swoje słowa, jednak później powrócił do dawnych twierdzeń. Dlatego na początku bieżącego roku instytucja, którą kierował przez lata, pozbawiła 91-letniego naukowca wszelkich tytułów honorowych. W oświadczeniu kierownictwa zaznaczono, że placówka „jednoznacznie odrzuca niepotwierdzone i lekkomyślne, osobiste opinie dr. Jamesa D. Watsona na temat przynależności etnicznej i genetyki”. Stwierdzono, że „słowa dr. Watsona są karygodne, nie znajdują potwierdzenia w badaniach naukowych”.

Co myślą inni

Po opublikowaniu tej informacji na łamach portalu dla lekarzy Esculap.com otrzymaliśmy wiele listów i komentarzy. Oto jeden z nich: „Czy stwierdzenie, że najwięcej laureatów Nagrody Nobla jest rasy białej i żółtej, a znikoma liczba czarnej jest faktem statystycznym, czy rasizmem? Czy statystycznie wyższe IQ u rasy żółtej niż u białej i czarnej jest rasizmem? Czy fakt, że rasa czarna nie stworzyła żadnej rozwiniętej cywilizacji do XX w. jest faktem, czy rasizmem? Pan profesor stwierdza oczywiste fakty, ale niezgodne z poprawnością polityczną. Nie ma już na świecie czegoś takiego jak prawda. Została utopiona w szambie polityki, poprawności i lewicowej (komunistycznej) mentalności rządzących. PS. Około 190 Żydów (łącznie jest ich blisko 15 mln) otrzymało Nobla, muzułmanów 4 na 1,5 mld. I co to jest? Rasizm?”.

Mało znane fakty

W odpowiedzi napisałem: Szanowny Panie (…), Pana wpis na temat wkładu różny ras w światową naukę i rozwój naszej cywilizacji w oparciu jedynie o liczbę laureatów Nagrody Nobla mija się niestety z prawdą. Przypomnę kilka faktów historycznych.

Na scenę wchodzą Arabowie

Kiedy na Zachodzie wszelkie próby podważania religijnych dogmatów i prowadzenia badań są surowo karane, palmę pierwszeństwa w rozwoju nauk ścisłych i medycyny przejmują Arabowie. W VII w. podbijają Bliski Wschód, Afrykę Północną i część Półwyspu Iberyjskiego. Są jednak otwarci na nowe idee i wiedzę, a islamscy kalifowie stają się protektorami nauki (gromadzą m.in. greckie manuskrypty i ich syryjskie tłumaczenia, a także pisma sprowadzane z Indii). Uczeni arabscy rozwijają antyczną wiedzę z zakresu astronomii, geografii, matematyki i medycyny, przewyższając szybko starożytnych mistrzów. Oto kilka przykładów z dziedziny medycyny.

Abulcasis (936–1013) – jeden z największych chirurgów muzułmańskich przełomu I i II tysiąclecia. Jest wynalazcą wielu metod operacyjnych, jako pierwszy wykonuje tracheotomię, opisuje ciążę pozamaciczną, raka piersi i zjawisko dziedziczenia hemofilii. Jest autorem pierwszego, bogato ilustrowanego, podręcznika medycyny „Kitab At-Tasrif” (zawierającego m.in. opisy i ryciny ponad 200 narzędzi chirurgicznych!). Dzieło to, przetłumaczone na łacinę w XII w. przez Gerarda z Cremony, jest przez wiele stuleci podstawowym podręcznikiem medycyny i chirurgii, popularniejszym nawet od prac Galena. Abulcasis ma także istotny udział w rozwoju stomatologii – już w 1000 r. szczegółowo opisuje, w jaki sposób należy wykonywać zabiegi replantacji wybitych i przemieszczonych zębów.

Awicenna, właśc. Ibn Sina (980–1037), jest autorem 450 książek, opisuje wąglika i gruźlicę, odkrywa znaczenie higieny i dietetyki. Jego „Kanon medycyny” jest używany jako podręcznik na uczelniach medycznych aż do końca XVIII w. (!).

Warto podkreślić, że w ówczesnym świecie arabskim lekarze kształcą się w świeckich szpitalach, a okres nauki przyszłego medyka obejmuje długie studia i zdawanie odpowiednich egzaminów. Jeden z pierwszych szpitali powstaje już w 706 r. w Damaszku, kolejny w 982 r. w Bagdadzie. Do Europy ideę szpitalnictwa przywożą dopiero wiele lat później krzyżowcy. Do pierwszych europejskich szpitali należą: Szpital św. Bartłomieja (założony w Londynie w 1123 r.), Hôtel Dieu (ufundowany przez Ludwika XII w. Paryżu, 1231) oraz Santa Maria Nuova (Florencja, 1288 r.).

Arabowie mają także wspaniałych astronomów, inżynierów i matematyków. Autorem jednego z największych przełomów w matematyce jest Muhammad ibn Musa al-Chuwarizmi (780–850). Dzięki jego pracom zaczęto stosować na Bliskim Wschodzie pochodzące z Indii dziesiętny system liczenia i pozycyjny system zapisu liczb, które wkrótce dotrą do Europy. Z czasem cyfry arabskie wypierają na naszym kontynencie cyfry rzymskie. Muhammad wprowadza także i wyjaśnia pojęcia zera (którego wcześniej nie znali Rzymianie), ułamków oraz funkcje trygonometryczne sinus i tangens. Ciekawostka: termin algebra pochodzi z tytułu jego dzieła „Al-kitab al-muchtasar fi hisab al-dżabr wa-al-mukabala” („Krótka księga o rachowaniu przez dopełnianie i równoważenie”), a słowo algorytm – od zniekształconej wersji jego przydomka.

Na zakończenie

To zaledwie kilka przykładów olbrzymiego wkładu świata muzułmańskiego w rozwój matematyki i medycyny. W tekście wielokrotnie użyłem cyfr arabskich i tylko sporadycznie – rzymskich. Z ułamkami i pojęciem zera stykamy się wszyscy każdego dnia w różnych okolicznościach (w pracy, domu, sklepie, na konferencjach naukowych). Dlatego jestem bardzo ostrożny w głoszeniu tez o wyższości intelektualnej jednych ras (wyznań) nad innymi. Do czego może prowadzić taka retoryka, przekonaliśmy się już na naszym kontynencie w latach 40. ubiegłego wieku i oby te czasy nigdy nie wróciły…

Anda Rottenberg powiedziała kiedyś: „Większość ludzi na świecie nie czyta ani książek, ani gazet. Jeśli coś czyta, to raczej ogłoszenia. I to bez zrozumienia. Jesteśmy otoczeni analfabetami, którzy podążają plemiennie za tymi, którzy obiecają im wszystko”. Historyk literatury, eseista prof. Jan Błoński stwierdził zaś: „W średniowieczu czytało 3 proc. społeczeństwa, dziś czyta 4 proc., a zatem postęp jest wyraźny”. Dlatego bądźmy otwarci na wiedzę – jest dziś dostępna dzięki bibliotekom internetowym dla każdego, na wyciągnięcie ręki. 

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza