13 kwietnia 2017

Postęp a mądrość i wyobraźnia

Etyka

Tadeusz Tołłoczko

Stymulacja

Wiele czynników przyczynia się do postępu, lecz jedynym bezwzględnym warunkiem rzeczywistego, a nie pozorowanego postępu jest potencjał pracowników nauki zbudowany na prawdzie. Stymulatorami są także wiedza, wyobraźnia, odwaga, ciekawość oraz stabilne zaplecze finansowe.

Wyobraźnia

Przed wielu laty byłem zafascynowany myślą Alberta Einsteina: „Wyobraźnia bez wiedzy może stworzyć rzeczy piękne. Wiedza bez wyobraźni – zaledwie doskonałe”. Dotychczas sądziłem, że doskonałość jest celem ostatecznym, na samym szczycie hierarchii ludzkich osiągnięć. Jednak Einstein – ten genialny człowiek nauki, wyżej stawiał piękno niż doskonałość. Sucha refleksja moralna czy intelektualna, także naukowa, nie wystarcza do rozwiązywania problemów życiowych. To wyobraźnia pomaga je rozwiązywać i tworzyć wielkie, nie tylko artystyczne, ale i naukowe dzieła. Znacząco rozszerza zakres naszych możliwości, przekraczając normatywną przestrzeń i ramy racjonalnego myślenia. W dawnych czasach mówiono nawet: „wyobraźnia jest ważniejsza od wiedzy”, gdyż poszerza intelektualne horyzonty, a Einstein wręcz uważał, że „rządzi światem”. Istnieje też pogląd, że tylko nasza wyobraźnia określa granice nauki i postępu. W dyskusjach społeczno-politycznych uczestnicy odwołują się wszak raczej do masowej wyobraźni niż do rozumu, uzasadniając tym błędne decyzje. Dziś nikt nie kwestionuje wiodącego wpływu nauki na rozwój cywilizacji. Nauka w roli stymulatora postępu znacząco wyprzedziła wyobraźnię. Toteż naukowe odkrycia i wynalazki, które niegdyś nikomu się nie śniły, zaistniały. Jednak wyobraźnia nadal pozostanie potrzebna nie tylko artystom. Procesy myślowe pozbawione wyobraźni z pewnością nie osiągną nawet doskonałości.

Pieniądze

Same pieniądze nie gwarantują mądrości. A postęp tworzą tylko ci, którzy umieją myśleć rozumnie. Pieniądze zapewniają jednak zdobywanie wiedzy oraz jej umiejętne wykorzystanie w celu tworzenia postępu. Określają możliwości i zakres prac naukowych. Siła pieniędzy, poza intelektualnym potencjałem badawczym, ma znaczenie dominujące.

Hamulce

Najczęstszym i najskuteczniejszym hamulcem postępu jest lenistwo. Jego pochodną stanowi lęk i brak wiary we własny intelekt. Krytyka ze strony środowiska i konkurentów potrafi zrujnować inicjatywę i twórczy zapał. Efektem są prace odtwórcze, rozmaite „wariacje na temat” pozbawione oryginalności. Gdy na początku edukacji tłamsi się oryginalność, zamyka się naukową drogę rozwoju prowadzącą do największych sukcesów i laurów. Znamiennie dużą rolę mają tu do odegrania dyspozytorzy stanowisk i pieniędzy.

Mądrość

Postępu cywilizacyjnego nie da się zatrzymać. Będzie nam towarzyszył, jako warunek poczucia potrzeby poznawania świata. Historia nauki wykazuje, że wszelkie próby wstrzymywania rozwoju w długoterminowym wymiarze są nieskuteczne. Jednakże mądrość i moralność powinny kontrolować postęp. Obserwuję trendy współczesnej mentalności, kreowanej przez egoizm, utylitaryzm oraz chęć bezwzględnego zysku, i dochodzę do wniosku, że w przypadku niewystarczającej kontroli moralnej nad organizacją życia społecznego i postępem osiągniemy etap, w którym eutanazja będzie przymusowa.

Powinniśmy nie tylko nauczyć się sterować materią, aparaturą, narzędziami i prawami fizyki, ale również kreować kierunki myślenia, aby postęp służył człowiekowi, eliminując zagrożenia dla jego godności. Znamiennie duży wpływ techniki na wiedzę, naukę i standard ludzkiego życia rodzi pytanie, czy mądrość, a więc i moralność, wpływają w sposób wystarczający na zakres i kierunki rozwoju techniki? Brak rozsądku i sensu w dążeniu do nieograniczonego postępu technicznego niepokoi. Mądrość z pewnością precyzyjnie dostrzega nie tylko korzyści płynące z postępu, ale i zagrożenia jego niekontrolowanego rozwoju, potrafi też znaleźć właściwe proporcje. Zagrożeniom powinna postawić znak „Wstęp wzbroniony”, by w przyszłości nie doprowadzić do sytuacji bez wyjścia. Zasada: myśleć ze sceptycyzmem, działać z optymizmem, zawsze będzie aktualna

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza