6 kwietnia 2018

Metoksyfluran (Pentrox) – nowatorskie rozwiązanie dla medycyny ratunkowej

Leczmy ból

Małgorzata Malec-Milewska

Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii CMKP, Warszawa

Ból pourazowy to rodzaj bólu ostrego i, zgodnie z definicją Międzynarodowego Towarzystwa Badania Bólu (IASP – International Association of the Study of Pain), jest subiektywnym doznaniem czuciowym i emocjonalnym. Wiąże się z działaniem bodźca uszkadzającego tkanki (każdy rodzaj urazu) oraz ze spostrzeżeniem na podstawie psychicznej interpretacji zachodzących zjawisk, które modyfikują wcześniejsze doświadczenia i psychosomatyczne uwarunkowania.

Uszkodzenia ciała, do których dochodzi w następstwie urazu, stanowią dla współczesnej medycyny jedno z ważniejszych wyzwań. Urazy są trzecią najczęstszą przyczyną zgonów (po chorobach układu krążenia i nowotworach) i drugą przyczyną niezdolności do pracy. Większość obrażeń dotyczy skóry, tkanki podskórnej, stawów i kości, czyli obszarów ciała dobrze unerwionych. Dlatego u ponad 80 proc. poszkodowanych występuje ostry i silny ból, o różnej długości trwania.

Ból pourazowy należy do kategorii bólu klinicznego, dlatego w zależności od lokalizacji urazu jest bólem somatycznym (powłoki naszego ciała) lub trzewnym (narządy wewnętrzne). W następstwie uszkodzenia, które dotyczy obwodowego lub ośrodkowego układu nerwowego, może pojawić się ból o charakterze neuropatycznym (piekący/palący). Taki rodzaj bólu występuje zwykle po pewnym czasie od urazu (od kilku dni do kilku tygodni).

Podstawowym celem leczenia bezpośrednio po urazie jest utrzymanie homeostazy ustroju. W tym czasie ból spełnia swoją podstawową rolę informacyjno-ostrzegawczą i równocześnie jest istotnym elementem w procesie diagnozowania. Dlatego postępowanie przeciwbólowe tuż po urazie i w okresie nieprzekraczającym 72 godzin musi z jednej strony uwzględniać wymogi procesu diagnostycznego, ale z drugiej – zapewnić skuteczne uśmierzanie bólu, adekwatne do jego natężenia i rodzaju.

Zgodnie z propozycją IASP wyróżniamy trzy okresy pourazowe: bezpośrednio po urazie, zdrowienia i rehabilitacji.

W bólu pourazowym mamy do czynienia z dwoma jego składowymi:

 bólem podstawowym (obecnym zarówno w spoczynku, jak i podczas wykonywania prostych
czynności),

 bólem proceduralnym – związanym z określonymi procedurami diagnostycznymi, leczniczymi lub pielęgnacyjnymi (zakładaniem opatrunków, unieruchamianiem złamań, opracowaniem chirurgicznym ran, zmianą pozycji chorego).

Postępowanie przeciwbólowe w zależności od miejsca świadczenia pomocy medycznej oraz od poszczególnych okresów po urazie dzielimy na: postępowanie na miejscu wypadku i w czasie transportu, w szpitalu i w opiece ambulatoryjnej oraz w domu pacjenta w okresie zdrowienia i rekonwalescencji.

W szczególnych sytuacjach klinicznych, np. po urazie komunikacyjnym, w przypadku, kiedy występują techniczne trudności z ewakuowaniem chorego z miejsca wypadku, można zastosować metoksyfluran (Pentrox), drogą wziewną ze specjalnego aplikatora.

Metoksyfluran jest przezroczystą, niemal bezbarwną, lotną cieczą o charakterystycznym owocowym zapachu. Pod względem budowy chemicznej należy do ciekłych związków organicznych z grupy eterów halogenowych, do której zaliczane też są: izofluran, sewofluran, desfluran i enfluran. Metoksyfluran stosowany był od początku lat 60., podobnie jak halotan, jako anestetyk wziewny do znieczulenia ogólnego, znany pod nazwą Pentrane. Na początku lat 70. pojawiły się jednak pierwsze doniesienia o nefro- i hepatotoksyczności metoksyfluranu stosowanego w wysokich stężeniach w anestezji wziewnej, dlatego decyzją FDA
w 2005 r. został wycofany ze stosowania w anestezjologii. Równolegle jednak, ze względu na właściwości przeciwbólowe, jakimi charakteryzuje się, prowadzono badania nad wykorzystaniem go w małych dawkach jako leku przeciwbólowego. Szczególnymi obszarami zainteresowania naukowców były: analgezja przedszpitalna w ramach medycyny ratunkowej (przytomni pacjenci po urazach), położnictwo (łagodzenie bólu porodowego) oraz drobne procedury chirurgiczne i analgezja przy bolesnych zmianach opatrunków. Kłopotem w stosowaniu metoksyfluranu był jednak mało wygodny parownik. W 1978 r. wprowadzono udoskonalony system do po-dawania małych dawek (3–6 ml metoksyfluranu) – produkt o nazwie Pentrox, zapewniający skuteczną kontrolę bólu, który jest powszechnie używany od ponad 30 lat w Australii i Nowej Zelandii. W 2015 r. firma Galen zarejestrowała lek w Wielkiej Brytanii i Irlandii, a Mundipharma – we Francji i Belgii. W latach 2017–2018 lek uzyskał rejestrację w pozostałych krajach Europy. Preparat będzie dostępny w Polsce w 2018 r. Profil bezpieczeństwa leku oceniono na podstawie 30-letnich doświadczeń klinicznych jako korzystny, a działania niepożądane mają charakter łagodny i przemijający.

O bezpieczeństwie stosowania metoksyfluranu świadczy fakt, że jest powszechnie stosowany w Australii i Nowej Zelandii do łagodzenia bólu pourazowego. Wykorzystuje się go na wszystkich etapach ratownictwa przedszpitalnego i na początkowym etapie pomocy szpitalnej, w takich służbach i strukturach jak:

 ratownictwo medyczne (lądowe, lotnicze i morskie),

 siły zbrojne,

 różnorodne struktury pierwszej pomocy (np. Community Emer-gency Response Teams, Metro-politan Fire Service itp.),

 ekipy poszukiwawcze,

 grupy ratownictwa przemysłowego (np. w kopalniach),

 szpitalne oddziały ratunkowe.

Metoksyfluran używany jest też przez lekarzy „pierwszego kontaktu” (zwykle są to prywatne praktyki lekarskie).

Pentrox jest wskazany do stosowania w doraźnym łagodzeniu bólu o nasileniu od umiarkowanego do silnego, u przytomnych pacjentów dorosłych z urazem. Składa się z jednego inhalatora oraz fiolki zawierającej 3 ml metoksyfluranu w postaci cieczy. Przyrząd ma kształt rurkowaty, na jednym końcu jest zamontowany ustnik oraz otwieracz do zakrętki fiolki, na przeciwległym końcu znajduje się miejsce do wlania metoksyfluranu. Pojedyncza dawka 3 ml metoksyfluranu podawana (wlewana) jest przez ten otwór,
a następnie absorbowana przez polipropylenowy wkład znajdujący się wewnątrz inhalatora. Tam lek powoli paruje, umożliwiając okresową inhalację. Jednokierunkowy zawór u podstawy inhalatora ułatwia podanie leku, a podczas wydechu zawór zamyka się, co zapobiega uwalnianiu się gazu z pojemnika do atmosfery. Pacjent, zamykając i otwierając palcem sąsiadujący z ustnikiem otwór urządzenia (służący do rozcieńczania leku), może kontrolować ilość wdychanego metoksyfluranu i uzyskać złagodzenie bólu.

Zalety Pentroksu:

 metoksyfluran nie jest opioidem (nie ma ryzyka rozwoju depresji oddechowej),

 lek szybko zaczyna działać: po 3–5 minutach i po 6–10 wdechach,

 zastosowanie metoksyfluranu skutecznie łagodzi ból i przyczynia się do szybkiego transportu do szpitala,

 inhalator to urządzenie przenośne, lekkie i wygodne do przechowywania (osobno inhalator, osobno ampułka),

 inhalator przeznaczony jest do jednorazowego użytku przez jednego pacjenta (nie ma ryzyka zakażenia i konieczności sterylizacji),

 możliwość zastosowania u chorego uwięzionego (np. we wraku pojazdu),

 bezigłowa, bezpieczna opcja terapeutyczna dla personelu medycznego,

 działanie metoksyfluranu ulega natychmiastowemu odwróceniu po zaprzestaniu inhalacji (możliwość szybkiego odwrócenia efektu przeciwbólowego i dokonania wiarygodnej oceny pacjenta przez specjalistę),

 dawka leku jest wdychana przez pacjenta i przez niego regulowana, w zależności od częstości i głębokości oddechów,

 efekt przeciwbólowy utrzymuje się przez 25–30 minut ciągłego stosowania i może być wydłużony przez przerywane stosowanie leku.

Metoksyfluran nie powoduje istotnego klinicznie pogorszenia parametrów życiowych. Ostrożność należy zachować jednak w przypadku chorych w wieku podeszłym z niedociśnieniem i bradykardią. Metoksyfluran jest lekiem, który powinien być stosowany pod nadzorem medycznym. Maksymalna dawka dobowa nie powinna przekroczyć 6 ml, a tygodniowa 15 ml.

W związku z tym, że preparat ma być wkrótce dostępny w Polsce, warto mieć podstawową wiedzę o nim. 

Autorka nie zgłasza konfliktu interesów związanego z prezentowanymi w artykule zagadnieniami.

Piśmiennictwo u autorki.

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza