2 czerwca 2017

Odpowiedzialność pielęgniarki i ratownika medycznego – wybrane aspekty prawne

Prawo i medycyna

Filip Niemczyk, adwokat

We współczesnej medycynie leczenie szpitalne pacjenta odbywa się zazwyczaj w dużych placówkach zatrudniających ratowników medycznych, pielęgniarki oraz lekarzy. Osoby te, w zależności od szczebla, funkcji i specjalności, mogą wspólnie lub indywidualnie ponosić prawną odpowiedzialność za określone aspekty procesu leczenia pacjenta. Chorym w szpitalu może zajmować się od kilku do kilkudziesięciu osób, począwszy od lekarza i ratownika w karetce, przez pracowników SOR, personel oddziału, na który zostaje przyjęty, po specjalistów konsultujących jego przypadek.   Kiedy dochodzi do zdarzenia medycznego, którego skutkiem jest śmierć lub uszczerbek na zdrowiu pacjenta, konieczne staje się ustalenie, czy ktoś z personelu medycznego ponosi zań odpowiedzialność. W zależności od okoliczności sprawy ustalenia takie mogą być czynione przez organy ścigania, Wojewódzką Komisję ds. Orzekania o Zdarzeniach Medycznych, sąd w procesie cywilnym lub właściwego rzecznika dyscyplinarnego. Jedynie w sytuacji podejrzenia powstania tzw. zakażenia szpitalnego odstępuje się od poszukiwania indywidualnie odpowiedzialnej osoby, a postępowanie koncentruje się wokół zagadnień związanych z warunkami sanitarnymi placówki. Błąd medyczny lub naruszenie praw pacjenta związane jest z określonym działaniem lub zaniechaniem, które następuje wbrew wiedzy medycznej, woli lub prawom chorego. Winna błędu może być zatem konkretna osoba, która swym postępowaniem uchybiła zasadom wykonywania zawodu. Biorąc pod uwagę fakt, że w proces leczenia szpitalnego zaangażowanych jest zazwyczaj wiele osób, pojawia się pytanie o granice odpowiedzialności poszczególnych uczestników tego procesu. W niniejszym artykule wskażę kilka aspektów odpowiedzialności za zdarzenia medyczne pielęgniarek, położnych i ratowników medycznych. W pierwszej kolejności wskazać trzeba, że zarówno pielęgniarka, położna, jak i ratownik medyczny odpowiadają za popełniony błąd lub naruszenie praw pacjenta na podobnych zasadach jak lekarze. Odpowiedzialność ma charakter cywilnoprawny (odszkodowawczy) lub karny. Ponadto pielęgniarka i położna stają przed sądem odpowiedzialności zawodowej w związku z naruszeniem etyki lub zasad wykonywania zawodu. Możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności wymienionego personelu medycznego wynika z faktu znacznej samodzielności tych zawodów w zakresie udzielania świadczeń medycznych, szerokiego zakresu czynności pielęgniarskich i ratunkowych, ustawowego wymogu ich wykonywania zgodnie z aktualną wiedzą medyczną, obowiązku przestrzegania praw pacjenta oraz obowiązku doskonalenia zawodowego. Błąd ratownika medycznego może mieć charakter diagnostyczny, jeśli np. nie rozpozna stanu zagrożenia zdrowia w wyniku błędnej interpretacji zapisu EKG, lub terapeutyczny, gdy np. wykona kardiowersję zamiast defibrylacji, poda leki nieadekwatne do stanu zdrowia pacjenta lub zaaplikuje je niewłaściwą drogą albo w niewłaściwej dawce. W ramach ratownictwa medycznego istotne znaczenie mają również decyzje o sposobie i miejscu transportu pacjenta. Analogiczne uwagi odnoszą się do pielęgniarki i położnej. Przedstawicielkom obu zawodów można postawić zarzut błędu w czynnościach medycznych wykonywanych samodzielnie w zakresie diagnostyki, terapii i organizacji procesu leczenia oraz pielęgnacji, np. przez niepoinformowanie lekarza prowadzącego o istotnej zmianie stanu pacjenta lub niewłaściwe przekazywanie poleceń pielęgniarki oddziałowej pielęgniarce odcinkowej. Na obu grupach zawodowych ciąży również obowiązek ochrony praw pacjenta, chociażby przez prawidłowe sporządzanie dokumentacji medycznej i odpowiednie traktowanie chorego. Istotnym aspektem realizacji procesu leczenia przez personel medyczny jest nadzór, jaki sprawuje lekarz nad pielęgniarką i ratownikiem medycznym. Wykonywanie zawodu pielęgniarki i położnej polega m.in. na realizacji zleceń lekarskich w procesie diagnostyki, leczenia i rehabilitacji. Ratownik medyczny udziela świadczeń medycznych samodzielnie lub pod nadzorem lekarza. Wynikająca z tych reguł hierarchia służbowa ma znaczenie w ocenie błędu i ustaleniu osoby, która go popełniła. Może być bowiem tak, że błąd popełni lekarz, zlecając wykonanie niewłaściwych czynności pielęgniarce, np. wpisanie niewłaściwej dawki leku do karty zleceń. Pielęgniarka ma obowiązek wykonać zlecenia lekarskie zapisane w dokumentacji medycznej, a jedynie w przypadku uzasadnionych wątpliwości może domagać się od lekarza potwierdzenia potrzeby jego wykonania. Jeśli lekarz podtrzyma zalecenie, pielęgniarka nie ma prawa odmówić jego wykonania, o ile nie jest to sytuacja rażąca i oczywista. Ratownik medyczny, co do zasady, nie ma uprawnienia do żądania uzasadnienia potrzeby wykonywania poleceń, a w konsekwencji jest obowiązany polecenia wykonywać. Ratownik medyczny i pielęgniarka, którzy wykonali błędne polecenie lekarza, nie ponoszą za nie odpowiedzialności prawnej. Opisane zależności między personelem medycznym prowadzą do wniosku, że – mimo nadrzędnej roli lekarza w procesie leczenia – zakres odpowiedzialności i rola ratowników medycznych, pielęgniarek i położnych są znaczne, a ze względu na samodzielność i poziom wiedzy medycznej mogą oni ponosić indywidualną odpowiedzialność za popełnione błędy. Nie zmienia to jednak faktu, że w zakresie czynności wykonywanych na zlecenie i pod nadzorem lekarza zasadniczy ciężar odpowiedzialności wobec pacjenta za postawioną diagnozę oraz zalecone czynności terapeutyczne spoczywa na lekarzu. 

Forum dyskusyjne - napisz komentarz

Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.

Archiwum

Okręgowa Izba Lekarska w Warszawie im. prof. Jana Nielubowicza